مفهوم نمادی که پادشاهان کوشانی در سکه های شان بکار میبردند، چیست ؟

علامتی که در تصویر ذیل مشاهده می شود، یکی از نمادهای مرموز و مکرر روی سکههای پادشاهان کوشانی، به ویژه در زمان کنیشکای اول و جانشینان اوست. این نماد که شبیه یک نقش چهار شاخه ئی بالای یک حلقه با دو زائده جانبی است، توجه بسیاری از پژوهشگران سکه شناسی (numismatics) و باستان شناسی را به خود جلب کرده است، اما معنای قطعی آن تا هنوز ناشناخته باقی مانده است.

این نماد، عمدتاً در پشت سکههای طلا، نقره یا مس کوشانی دیده می شود، گاه در کنار تصویر خدایان یا نمادهای زرتشتی، یونانی، هندی یا بودائی. در برخی سکه ها این علامت در بالای آتشدان یا نزدیک خدای ایستاده است، گاه نیز در اطراف کتیبه دیده می شود.

اگرچه هیچ اجماع قطعی علمی در زمینه وجود ندارد، اما  آنهم نظریات زیر در مورد مطرح شده اند:

الف) نشان سلطنتی (Royal Tamgha):

بسیاری از پژوهشگران مانند Joe Cribb، Rosenfield و Göbl، این علامت را یک تامغه یا نشان شاهی (Tamgha)  و یا خانوادگی در دودمان کوشانیان می دانند. اما معنای دقیق آن تا هنوز کشف نشده است و نیاز به پژوهشهای دقیق تری دارد.

تامغه ها در فرهنگهای عشایری آسیای مرکزی همچون سکاها، یوئه چی ها و هون ها، نوعی نشان خانوادگی، قبیله ئی یا شاهی بوده اند.

ب) نماد خاندان یا دودمان سلطنتی کوشانی:

احتمال دارد این علامت مشخصاً نماد دودمان اصلی کوشانیان یا خاندان کنیشکا باشد.

برخی دانشمندان آن را یک شکل انتزاعی " ذهنی" از یک ابزار مقدس یا نشان سیاسی خاص می دانند.

ج) نماد مذهبی یا کیهانی:

برخی پژوهشگران شرقی، آن را مرتبط با مفاهیم زرتشتی، بودائی یا باورهای محلی دوران کوشانی می دانند.

حلقه پائینی احتمالاً نشان دهنده زمین یا ابدیت است و شاخههای بالا ممکن است به عناصر چهارگانه یا جهات اصلی چهار گانه اشاره داشته باشند.

اما  تا امروز هیچ تفسیر قطعی و پذیرفته شده ئی در محافل علمی برای معنا و مفهوم این نماد ارائه نشده است. مهم ترین دلایل آن ازینقرار اند:

نبود متن یا شرح معاصر که این علامت را توضیح دهد.

گوناگونی نمادها در سکههای کوشانی و اختلاط فرهنگی عمیق در آن دوره (یونانی، آریائی، هندی، بودائی).

شباهت این نماد با تامغههای اقوام دیگر باعث پیچیدگی در ریشه یابی آن شده است.

4. منابع معتبر برای مطالعه بیشتر:

1. Joe Cribb – The Early Kushan Kings: New Evidence for Chronology (Journal of the Royal Asiatic Society, 1993)

2. David Jongeward & Joe Cribb – Kushan, Kushano-Sasanian, and Kidarite Coins (2015, The American Numismatic Society)

3. Humbach, J. & Göbl, R. – Zoroastrian Fire Altars in Kushan Iconography

4. H. Falk – Names and Titles from Kushan inscriptions.