گردنبند طلایی با مهرههای تزئینی به شکل کپسولهای خشخاش از گور شمارهٔ شش، طلا تپه (Tillya-tepe)
در میان شش گور باستانی کشف شده در ساحهٔ باستانی طلا تپه، واقع در ولایت جوزجان در شمال افغانستان امروزی، گور شمارهٔ (VI) متعلق به یکی از زنان اشرافی حاکمان کوشانی بوده که از ثروتمندترین و ممتازترین مدفون شدگان آن محل محسوب می شود. این آرامگاه در جریان حفریات سالهای ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی توسط هیأت مشترک باستان شناسی افغانستان و اتحاد شوروی به سرپرستی دکتر «ویکتور ساریانیدی» کشف گردید.
زن مدفون در این گور با مجموعه ئی نفیس از زیورات طلائی، شامل یک تاج گل دار درخشان، عصای طلائی (احتمالاً گرز یا نشان قدرت)، و یک گردنبند بسیار ظریف و خاص طلائی با نگینهای فیروزه ئی دفن شده است. شواهد نشان می دهند که او در لباسهای محلی و احتمالاً آئینی دفن شده و از موقعیت و پایگاه اجتماعی بسیار بالائی برخوردار بوده است.
گردنبند مورد نظر، دارای ده مهره بیضوی و دو مهره کشیده در انتهای آن است که همگی از طلا ساخته شده اند. مهره ها با دقت و ظرافت زیادی به شکل کپسولهای گیاه خشخاش (Papaver somniferum) طراحی شده اند، که در فرهنگهای باستانی، به ویژه در سرزمین آریانا و جهان هلنیستی، نماد باروری، خواب، مرگ و رازآلودگی بودند. این مهره ها با نگینهای فیروزه ئی بطرز زیبائی منبت کاری شده اند.
یکی از نکات جالب در آئین تدفین این زن اشرافی، وجود یک سکه نقره ئی در دهان اوست؛ رسمی که به نظر می رسد ریشه در باورهای آئینی یونانی داشته باشد. بر اساس این باورها، سکه ئی به نام "اوبول" در دهان مردگان قرار می دادند تا به قایقرانی به نام «کارون» (Charon) پرداخت شود؛ وی مردگان را با قایق خود از رود استوایکس (Styx) گذر می داد تا آنان را به دنیای زیرزمینی «هادِس» برساند. وجود این عنصر فرهنگی یونانی در کنار نمادهای آریائی، سکائی، هندی و چینی در گنجینهٔ طلا تپه، گواهی است بر آمیزش پیچیدهٔ فرهنگی در سرزمین آریانا بمرکزیت (بلخ) در دورهٔ حکومت کوشانیان.
قدمت این گردنبند و دیگر اشیای گنجینهٔ طلا تپه به حدود قرن اول پیش از میلاد تا قرن اول میلادی بازمی گردد. طلا تپه، که نام آن در زبان دری به معنای «تپهٔ طلائی» است، یکی از مهم ترین اکتشافات باستان شناسی سدهٔ بیستم به شمار می آید. گنجینهٔ مکشوفه از این محل، که بالغ بر ۲۰ هزار اثر تأریخی است، به عنوان گنجینهٔ باختر «Bactrian Treasure» شناخته می شود و نمایانگر اوج هنر زرگری و تبادلات فرهنگی در مسیر جادهٔ ابریشم است.
این گردنبند از جمله اشیای برجستهٔ گنجینهٔ طلا تپه است، که امروزه در موزیم ملی افغانستان در کابل نگهداری می شود.
منابع مستند:
Sarianidi, Viktor. The Golden Hoard of Bactria: From the Tillya-tepe Excavations in Northern Afghanistan. Leningrad, 1985.
Hiebert, Fredrik & Cambon, Pierre (eds). Afghanistan: Hidden Treasures from the National Museum, Kabul, National Geographic, 2008.
موزیم ملی افغانستان، آرشیف دیجیتال آثار باستانی (در همکاری با بنیاد ژاک دو مورگان، پاریس)
اگر مایل باشید، می توانم این متن را در قالب مقالهٔ مستند تأریخی، با منابع پانویس شده نیز برایتان تنظیم کنم.