مجسمه‌ئی از رب‌النوع خورشید، میترا (سوریا)، با قدمت حدوداً ۱۴۰۰ ساله

این پیکره سنگی، نمایانگر ایزد خورشید، سوریا (Surya) یا میترا (Mitra) است، که در آئینهای آفتاب پرستی شرق آریانا (افغانستان امروزی) پرستش می شده است. این اثر هنری-مذهبی از سنگ مرمر تراشیده شده و قدمت آن به سده هفتم میلادی، یعنی حدود سالهای ۶۳۰–۶۰۸ میلادی، در دوره پایانی امپراتوری کوشانی و هم زمان با آغاز فرمانروائی یفتلی ها (کابل شاهان) بازمی گردد.

این مجسمه در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی (۱۹۳۴ میلادی) توسط باستان شناس فرانسوی ژوزف هاکین (Joseph Hackin) در منطقه «هزاره بغل» خیرخانه در شمال شهر کابل، از بقایای یک معبد خورشیدپرستی کشف گردید؛ معبدی که به آئین میترائی تعلق داشته و احتمالاً یکی از آخرین عبادتگاههای فعال این آئین در سرزمین آریانا به شمار می رفته است.

مشخصات نمادین مجسمه:

پیکره مرکزی، ایزد میترا یا سوریا را نشان می دهد که بر تختی نشسته است. او جامه ئی کوتاه (tunic) پوشیده و چکمه هائی بر پا دارد که نشان دهنده مقام نظامی یا سلطنتی او در فرهنگ تصویری آن دوران است.

تاج شاخ مانند و پرآذین بر سر او، نمادی از شکوه الهی، فرمانروائی کیهانی، و ارتباط با خورشید است.

دو همراه جانبی (به چپ و راست ایزد)، احتمالاً نگهبانان یا ایزدبانوان همراه خورشید استند که در بسیاری از نقش نگارههای عهد کوشانی و یفتلی دیده می شوند.

در بخش پائین مجسمه، ارابه ئی دیده می شود که توسط دو اسپ نیرومند کشیده می شود؛ این تصویر از ارابه خورشید ریشه در سنت ودائی و آریائی  دارد، جائی که ایزد خورشید در سپیده دم با ارابه اش از افق شرق برمی خیزد.

پیکره کوچکی در مرکز ارابه به چشم می خورد که ممکن است نمادی از خورشید نوظهور یا ایزد جوانِ همراه باشد.

وجود جزئیات دقیق در کنده کاری اسپ ها، به ویژه زرههای تزئینی آن ها، بیانگر اهمیت خورشید در مقام خدای جنگ و نظم جهانی است.

این مجسمه تنها یک اثر هنری نیست، بلکه گواه زنده ئی از تداوم آئین میترائی در قلب آریانا (کابل امروزی) حتی تا واپسین قرون پیش از ورود دین اسلام  بسرزمین آریانا می باشد.