جعبه طلایی بیماران: شاهکار هنر باختری-بودایی از عصر کوشانیان

جعبه طلائی بیماران (Bimaran casket یا Bimaran reliquary)، یکی از نمونههای درخشان هنر باختری-بودائی، اثری باستانی و نادر است که حدود دو هزار سال قدمت دارد. این جعبه استوانه ئی شکل از طلای ناب ساخته شده و با نگین هائی از یاقوت تزیین گردیده است. ابعاد آن حدود ۶٫۷ سانتی متر ارتفاع و ۶٫۶ سانتی متر قطر دارد و به عنوان یک "ریلیک کواری" (جعبه نگهداری آثار مقدس) برای حفظ بقایای متعلق به بودا مورد استفاده قرار می گرفته است.

این اثر در سال ۱۸۳۵ میلادی، از داخل استوپه شماره ۲ در محوطه باستانی «بیماران»، واقع در نزدیکی شهر جلال آباد در شرق افغانستان (منطقه باستانی آریانا)، توسط چارلز میسون، شرق شناس و کاشف بریتانیائی، کشف شد.

سطح خارجی این جعبه با نقش هائی برجسته و دقیق تزئین شده است: تصویر مرکزی آن بودا را در حالت ایستاده نشان می دهد که در دو سوی او، برهما (Brahmā)، خدای آفرینش در آئین هندو، و شاکرا (Śakra یا ایندرَه، فرمانروای بهشت در آئین بودیسم)، ایستاده اند. در اطراف این چهره ها، بودی ساتواها (Bodhisattvas) نیز به تصویر کشیده شده اند که نماد راهنمایان معنوی در آئین بودا استند. بخش بالائی جعبه با نقش پرندگان و قسمت پائینی آن با نقوش نیلوفرهای آبی (لوطوس) تزئین یافته است که هردو از نمادهای رایج معنویت در هنر بودائی محسوب می شوند.

پژوهشگران بر این باورند که این جعبه در سدهٔ اول یا دوم میلادی، در دورهٔ فرمانروائی امپراتوری کوشانیان ساخته شده است؛ دوره ئی که در آن آئین بودیسم در سراسر قلمرو آریانا (به ویژه در باختر و گندهارا) رونق فراوان داشت و هنر مذهبی بودائی در قالبهای نوینی مانند تندیس ها و جعبههای نذری تجلی می یافت.

جعبه بیماران امروز در مجموعه موزیم بریتانیا (The British Museum) در لندن نگهداری می شود و به عنوان یکی از قدیمی ترین تصاویری که بودا را به شکل انسانی نشان می دهد، از اهمیت تأریخی و هنری فوق العاده ئی برخوردار است.