سکه نقره‌ئی مهرداد اول اشکانی: نماد اقتدار نوظهور در شمال‌غرب سرزمین آریانا

 دراخمای نقره ئی، که در ذیل تصویر آنرا  مشاهده مینماید،متعلق به مهرداد اول ( ۱۳۸–۱۷۱ ق.م)، چهره او را در آغاز سلطنتش نشان می دهد، زمانی که هنوز جوان بود و ریش نداشت و کلاه خاص سکاها بر سر داشت؛ پوششی که بعدها شبیه آن  در میان شاهان کوشانی نیز دیده می شود. این ویژگی ها نشانگر پیوندهای فرهنگی-نظامی با اقوام سکائی و سنتهای شرقی است.

بر پایهٔ گزارش استرابون (Geographika, Book 11)، اشک یکم، بنیان گذار خاندان اشکانی، از قوم پرنی، شاخه یی از طوایف سکائی داهه (Dahae) و از ناحیه پیرامونی رود آمو (جیحون) برخاسته بود. این اقوام در دشتهای شمالشرقی آریانا  " خراسان بزرگ " زنده گی می کردند و ساختار ملوک الطوایفی و کنفدراسیونی داشتند.

یعنی پیش از مهرداد اول، حکومت اشکانیان ماهیتی نیمه قبیله ئی و ملوک الطوایفی داشت. با گسترش فتوحات او – از سغد و بلخ تا ماد و بابل – این ساختار به تدریج به سمت تمرکز بیشتر حرکت کرد. مرکز سیاسی او در هکاتوم پیلوس (صددروازه)، در ناحیه کومش (دامغان امروزی)، قرار داشت؛ شهری که طبق منابعی چون پولیبیوس (Histories, Book 10) و استرابون، از پایگاههای اصلی اشکانیان در قرون نخست بود. برخلاف پادشاهان متأخر اشکانی که تیسفون در بابل " عراق امروزی" را در غرب برگزیدند، در زمان مهرداد اول هنوز تمرکز حکومت در نواحی خاوری و میانی سرزمین پارس "  ایران فعلی " بود.

 بنابرین گفته میتوانیم، که سکهٔ مهرداد اول تنها نماد سلطنت نیست، بلکه سندی است از شکل گیری یک قدرت شرقی بومی با پشتوانه سکائی-آریائی، در برابر سلطهٔ یونانیان سلوکی. مهرداد با تمرکز قدرت در  حوزه آمو دریا  و بهره گیری از سنتهای بومی، اشکانیان را از اتحادیه قبیله ئی به نیروئی بزرگ  و منطقه ئی بدل کرد که در حافظه تأریخی آریانا " ایران باستان" جایگاهی ماندگار یافت.

منابع اصلی

1. Strabo, Geographika, Book 11, sections 9–10.

2. Polybius, Histories, Book 10 (ترجمههای معتبر از انتشارات Loeb Classical Library).

3. Apian, Roman History, Book 9 (Parthica).

4. G. Rawlinson, The Sixth Great Oriental Monarchy: The Parthian Empire, London, 1873.

5. Cambridge History of Iran, Volume 3: The Seleucid, Parthian and Sasanid Periods, ed. Ehsan Yarshater.