ایزد خالدی، خدای جنگ و فرمانروای آسمانی در پادشاهی اورارتو (حدود ۳۳۰۰ سال پیش)

خالدی (Ḫaldi / Khaldi) یکی از سه ایزد بزرگ پادشاهی اورارتو (Urartu) یا وان باستان بود. این پادشاهی در سدههای ۱۳۰۰–۶۰۰ ق.م. در پیرامون دریاچه وان (ارمنستان امروزی) تا دریاچه ارومیه پارس (ایران کنونی) گسترده بود. خالدی، به همراه تیشیبا (Teisheba)، خدای طوفان، و شیوینی (Shivini)، خدای خورشید، از ارکان اصلی دین اورارتوئی به شمار می رفت.

پادشاهان اورارتو در دعاها و نیایشهای خود، برای پیروزی در جنگ، به ویژه به درگاه خالدی توجه می کردند. او در نگاره ها، گاه به صورت مردی ریش دار، ایستاده بر شیر، با بال یا بدون بال، دیده می شود. در دست چپ وی معمولاً پیاله ئی آئینی (کاسه قربانی) و در دست راست نیزه یا میوه کاج (نماد باروری و زنده گی) نقش شده است.

معبد اصلی او در آرْدینی (Ardini) یا موصاصیر (Musasir) قرار داشت که موقعیت آن در حدود راوندیز عراق امروزی برآورد می شود. معابد خالدی غالباً به زرادخانه هائی تشبیه شده اند، زیرا درون آن ها شمشیر، نیزه، کمان، سپر و دیگر جنگ افزارهای آویخته به دیوار به چشم می خورده است. به همین سبب برخی پژوهشگران، از جمله پل زیمانسکی (Paul Zimansky)، این نیایشگاه ها را «خانههای سلاح» می خوانند.

زیمانسکی همچنین بر این باور است که خالدی در اصل ایزدی وارداتی (احتمالاً از سنتهای اکدی) بوده و تا دوره فرمانروائی ایشپوئینی (Ishpuini) به عنوان خدای ملی اورارتو پذیرفته نشده بود.

از معبد خالدی در موصاصیر در کتیبه مشهور «کله شین»  (Keleshin Stele) به زبان اورارتوئی-آشوری که در کردستان عراق کشف شده نیز یاد گردیده است.

تصویر حاضر، مربوط به پایه ستونی از دوره سلطنت روسا دوم (Rusa II، ۶۸۵–۶۴۵ ق.م.) است که در موزیم تمدنهای آناتولی در آنکارا نگهداری می شود. در این نقش برجسته، خالدی ایستاده بر شیر، با پیاله ئی در دست چپ و سرنیزه یا" میوه کاج" در دست راست، دیده می شود.

منابع مستند:

1. Zimansky, Paul. Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State. University of Chicago Press, 1985.

2. Piotrovsky, Boris B. The Ancient Civilization of Urartu: An Archaeological Adventure. Cowles Book Co., 1969.

3. Salvini, Mirjo. The History of Urartu (Armenia). 1995.

4. "Urartu." Encyclopaedia Britannica, 15th ed.

5. Kelleşin Stele, Iraq Museum Archives.

6. Museum of Anatolian Civilizations, Ankara – Exhibit Descriptions.