کوبابا؛ نخستین پادشاه زن جهان در سومر

کوبابا (Kubaba یا Kug-Bau)، نخستین زنی است که در تأریخ جهان با عنوان پادشاه (lugal)، نه ملکه (eresh)، شناخته شده است. او حدود ۴۵۰۰ سال پیش در سرزمین سومر (میان رودان/عراق امروزی) بر تخت سلطنت نشست و حکومت او در شهر کیش (Kish؛ تل الحیم امروزی) ثبت گردیده است.

منبع اصلی در مورد کوبابا، فهرست پادشاهان سومری (Sumerian King List) است؛ متنی که به زبان سومری نوشته شده و در آن نام فرمانروایان، مدت سلطنت و شهری که مرکز قدرت آنان بوده ذکر گردیده است. در این فهرست، برخلاف دیگر زنانِ شناخته شده سومری که عنوان «ملکه» داشتند، کوبابا با عنوان لُوگال (lugal = شاه/پادشاه) معرفی شده است؛ موضوعی که جایگاه او را در تأریخ سیاسی سومر منحصر به فرد می سازد.

بر اساس این فهرست، کوبابا احتمالاً بیش از صد سال حکومت کرده است (عددی که در متون سومری بیشتر جنبه نمادین و اسطوره ئی دارد). او تنها زن از میان فرمانروایان کیش است و پس از مرگش، سلسله ئی که به نام او شناخته شد به مدت چند نسل ادامه یافت.

جالب آنکه در منابع متأخر، نام کوبابا با الهه مادر در سنتهای آسیای صغیر پیوند خورده است. موزه بریتانیا اثری سنگی متعلق به دوران نئو-هیتی (قرن نهم پیش از میلاد) را نگهداری می کند که در آن تصویر الهه ئی با نام کوبابا دیده می شود. او در این نقش برجسته، آئینه و انار در دست دارد؛ نمادهائی که به ترتیب با جادو، دانائی و باروری ارتباط دارند.

این پیوند میان کوبابای تأریخیِ سومر و کوبابای اسطوره ئیِ هیتی ها، سبب شده برخی پژوهشگران گمان کنند که چهره تأریخی او بعدها در قالب اسطوره ئی«الهه مادر» بازآفرینی و ستایش شده است.

بنابراین، کوبابا را می توان نخستین زن در تأریخ جهان دانست که رسماً با عنوان پادشاه ثبت شده است. او در مرز میان تأریخ و اسطوره ایستاده است؛ زنی که هم در فهرست شاهان سومر حضور دارد و هم در آئینهای بعدی آسیای صغیر به صورت «الهه مادر» زنده مانده است.