نقش برجسته بودا از محوطه باستانی مس عینک ولایت لوگر (افغانستان)

این نقش برجسته استثنائی بودا، ملقب به شاکیامونی بودا (Śākyamuni Buddha)، در جریان کاوشهای باستان شناسی در سال ۲۰۱۰ میلادی از محوطهٔ تأریخی و بودائی مس عینک واقع در جنوب شهر کابل (افغانستان کنونی) کشف گردید. این اثر از نمونههای شاخص هنر بودائی به شیوهٔ گندهارا (Gandhara) است که تحت تأثیر تلفیق هنر یونانی-رومی و هنر هندی شکل گرفته است.

البته بر پایهٔ بررسیهای باستان شناسی، قدمت این نقش برجسته به دورهٔ قرنهای (۳ تا ۴) میلادی بازمی گردد، زمانی که آئین بودا در سرزمین باستانی آریانا ( افغانستان کنونی) گسترش و شکوفائی چشمگیری یافته بود. محوطهٔ مس عینک، یکی از مراکز مهم فرهنگی-مذهبی بودائی در این منطقه محسوب می شود، که معابد، استوپه ها و ده ها تندیس بودائی در آن کشف شده اند.

این نقش برجسته، به احتمال قوی، داستان دیدار تأریخی شاکیامونی بودا با بودای پیشین، یعنی دیپانکارا (Dīpaṅkara) را روایت می کند؛ دیپانکارا، که در متون بودائی به عنوان "حامل چراغ" یا "روشنگر راه پیشین" شناخته می شود، به سیذارتا (شاهزاده شاکیامونی در دوره پیش از بودا شدن) پیش گوئی می کند که در آینده به مقام بودائی خواهد رسید.

در بخش بالای نقش، شاکیامونی در حالت آبهای مدرا (Abhaya Mudra)، یعنی نماد آرامش، ایمنی و دفع ترس، با دست راست برافراشته ایستاده است.

در زیر پای او، گروهی از انسان ها و موجودات اسطوره ئی حجاری شده اند،که به عنوان شاهدان این لحظه تأریخی تفسیر می شوند.

برخی پژوهشگران (براساس آثار مشابه در سایتهای بودائی منطقه گندهارا) اشاره کرده اند که نشانهٔ برجسته در بخش پائین نقش که با عبارت «گهواره بودا» مشخص شده، می تواند اشاره ئی به نخستین مراحل زنده گی سیذارتا باشد، پیش از ترک قصر و پیوستن به راه رهبانیت.

همچنین دو همراه ایستاده در سمت چپ و راست بودا، احتمالاً از جمله شاگردان اولیه یا الهههای نگهبان محسوب می شوند. نقش موجود زانو زده (احتمالاً با چهرهٔ پرستشی) در جلوی پای بودا، می تواند اشاره به «سوپرهنده» (سوپرانترا) یا یکی از خدایان مراقب در اسطورههای بودائی باشد.

این تندیس به وضوح نمونه ئی عالی از سبک گندهارا است؛ هنری که در آن تأثیرات یونانی-رومی (هِلِنیستی) با هنر هندی-بودائی درهم آمیخته اند. حالت ایستاده، پوشش روپوش کلاسیک (موناسِری Robe)، چینهای مواج لباس و آرایش مو به وضوح یادآور مجسمههای یونانی متأخر می باشد.

این اثر ارزشمند، در حال حاضر در موزیم ملی افغانستان (کابل) نگهداری می شود و از جمله مهم ترین نمونههای دوره گندهارا در مجموعه باستان شناسی این کشور به شمار می رود.

منابع مستند:

1. Rhi, Juhyung. "From Bodhisattva to Buddha: The Beginning of Iconic Representation in Gandhāra." Artibus Asiae, Vol. 64, No. 1 (2004), pp. 45–93.

2. John Boardman. The Diffusion of Classical Art in Antiquity, Princeton University Press, 1994.

3. Luczanits, Christian. "Gandhara: The Buddhist Heritage of Pakistan." Lahore Museum, 2011.

4. UNESCO & DAFA reports on Mes Aynak archaeological site (2010–2014).