یک جفت گیره طلایی با نقش کوپید سوار بر دلفین – از گنجینۀ باختر (طلا‌تپه)

این اثر نفیس شامل یک جفت گیره یا سگک طلائی است، که در جریان کاوشهای سالهای ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی توسط هیئت مشترک باستان شناسی افغانستان و اتحاد شوروی، از گور شماره ۳ در محوطه باستانی طلا تپه (Tillya Tepe) در ولایت جوزجان افغانستان به دست آمده است. ابعاد این قطعه ۴.۹ × ۴.۲ سانتی متر بوده و قدمت آن به ربع دوم قرن نخست میلادی (حدود سالهای ۲۵–۵۰ میلادی) می رسد.

تصویر تزئینی گیره ها نشان دهندۀ دو پیکر برهنه از کوپید (Cupido)، ایزد عشق و میل در اساطیر یونان و روم، است که بدون بال و در حالت سواری بر دلفین هائی زینتی ساخته شده اند. دلفین ها با سنگهای قیمتی چون فیروزه و یاقوت به شیوه منبت کاری آراسته شده اند و باله ها و چشمهای آن ها با دقتی هنرمندانه پرداخته شده اند.

این نمونه از آثار طلا تپه، گواه آشکاری از سبک تلفیقی هنرهای هلنیستی (یونانی-رومی)، هنر بومی آریانا، و عناصر هنری سرزمینهای هند، چین و استپهای آسیای مرکزی در مسیر «راه ابریشم» است. چنین ترکیب فرهنگی پیچیده ئی، به ویژه در شمال افغانستان، از ویژگیهای بارز گنجینه باختر است که بازتابی از تنوع قومی، دینی و هنری آن دوره می باشد.

با توجه به دیگر یافتههای گور شماره ۳، این گور متعلق به یک شاهزاده خانم حدود ۲۵ تا ۳۰ ساله بوده و احتمال داده می شود که وی از خاندان سلطنتی مرتبط با فرمانروایان آغازین کوشانی، از جمله هرایوس (Heraios)، نخستین شاه کوشانی در سده نخست میلادی، بوده باشد.

این گیرههای زرین امروزه در موزۀ ملی افغانستان در کابل نگهداری می شوند و از جمله مهم ترین نمادهای هنر زرگری در گنجینه طلا تپه به شمار می روند.

منابع مستند:

Sarianidi, Viktor. The Golden Hoard of Bactria: From the Tillya-tepe Excavations in Northern Afghanistan, British Museum Press, 1985.

Bernard, Paul. “An Ancient Civilization of Bactria: Archaeological Research in Northern Afghanistan.” Scientific American, 1982.

Muzium Melli-ye Afghanistan (موزیم ملی افغانستان)، کابل: اسناد رسمی حفریات تلا تپه، ۱۳۵۸ ش.

Hiebert, Fredrik T., Hidden Treasures of Afghanistan, National Geographic, 2008.