سنگ‌نگاره آشوربانی‌پال و جریان ویرانی شوش، مرکز تمدن ایلام باستان

یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین آثار باستانی مربوط به جنگهای آشوریان با ایلامیان، نقش برجسته و سنگ نگارههای آشوربانی پال (Ashurbanipal، ۶۶۹–۶۲۷ ق.م) است که ویرانی شهر شوش (Susa) مرکز باستانی سرزمین ایلام را به تصویر می کشد. این سنگ نگاره که در سال ۱۸۵۴ میلادی توسط باستان شناس بریتانیائی هنری آستین لایارد در محوطه کاخ نینوا (عراق امروزی) کشف گردید، هم اکنون در موزه بریتانیا (British Museum) نگهداری می شود.

بر اساس کتیبه آشوربانی پال، در سال ۶۴۷ پیش از میلاد، ارتش آشور پس از شکست دادن دولت ایلام، به سرزمین ایلام تاخت و دو شهر مهم آن، شوش (Susa) و ماداکتو (Madaktu) را به طور کامل به آتش کشید و تخریب کرد. در این سنگ نگاره ها، آشوریان در حال ویران کردن معابد، ربودن گنجینه ها و سوزاندن شهرها به تصویر کشیده شده اند؛ همچنین در بخشی از نقش ها، جنگجویان آشوری مشغول حمل اشیای قیمتی و آثار مذهبی ایلامی به سوی آشور استند.

متن تأریخی کتیبه آشور بانیپال ازینقرار است:: .. من شوش، شهر بزرگ مقدس، جایگاه خدایان و اسرار آنان را به فرمان خدای آشور و ایشتار گرفتم. خزانههای آن پر از زر و سیم و اموال گشوده شد... تمام گنجینههای انباشته شاهان کهن ایلام را به سرزمین آشور آوردم. من زیگورات شوش را، که با آجرهای لعاب دار لاجورد آراسته بود، ویران کردم. معابد آن را با خاک یکسان کردم... پیکرههای خدایان آنان، خدای شوشیناک و دیگر ایزدانی که مردم آنجا می پرستیدند، با زر و زیورشان به آشور آوردم... گورهای شاهان گذشته و حال را ویران ساختم، استخوانهای آنان را در برابر خورشید افکندم و به آشور فرستادم. من سرزمین ایلام را به تمامی پهنای آن جاروب کردم. گله ها، مردم، شادی و آواز موسیقی از آنجا رخت بربست. درندگان، ماران و جانوران وحشی را جایگزین آنان کردم. در مدت یک ماه و ۲۵ روز این سرزمین را به ویرانه ای بیابانی بدل ساختم... نمک پاشیدم، خار کاشتم، دختران و همسران شاهان، بزرگان، مردم و چارپایان را به عنوان غنیمت به عنوان غنیمت به آشور بردم.

 همچنان درباره  موقعیت سرزمین، دین، زبان و نژاد ایلامیان باید گفت، که قلمرو ایلام (Elam)، در جنوبغربی سرزمین  پارس " ایران فعلی، در منطقه ئی میان کوههای زاگرس شرقی تا دشتهای بین النهرین  در " عراق فعلی " قرار داشت. زبان ایلامیان، زبان «ایلامی» بودد که یکی از زبانهای غیرسامیتی و غیرهندواروپائی شناخته شدهٔ دنیای باستان است. خط مورد استفاده آنان خط میخی ایلامی (Elamite Cuneiform) بود. این زبان مستقل از زبانهای همسایه (اکدی، سومری، هوری-اورارتوئی، هندواروپائی) بوده است. دین ایلامیان چندخدائی (Polytheistic) بود. 

ایلامیان از نظر نژادی متعلق به گروههای بومی آسیای جنوبغربی بودند که ریشه و تبار زبانی و قومی جدا از اقوام سامی (بین النهرین) و هندواروپائی (مادها، پارس ها) داشتند. آنها احتمالاً از بقایای اقوام بومی پیشاهندواروپائی زاگرس به شمار می روند.

منابع معتبر:

1. Potts, D. T., The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State, Cambridge University Press, 1999.

2. Hinz, Walther, The Lost World of Elam: Re-creation of a Vanished Civilization, New York, 1972.

3. Mieroop, Marc Van De, A History of the Ancient Near East, Blackwell Publishing, 2004.

4. British Museum archives (BM 124925–124935): Reliefs of Ashurbanipal’s campaign against Elam.

5. Glassner, Jean-Jacques, Mesopotamian Chronicles, Brill, 2004.